Enlaces
 

OS DEREITOS HUMANOS

A actuación da sociedade civil contra o estado e a desobediencia civil que provoca deben estar fundamentadas, se desexamos que sexan lexítimas, sobre todo naqueles casos nos que a desobediencia é de tal magnitude que leva incluso ao uso da violencia contra algúns sectores sociais ou contra o propio estado. Como xa se dixo, tal situación é sempre negativa (pois a natureza humana é, e debe ser, fundamentalmente racional e dialogante) pero, en ocasións é inevitable. Cando este feito se produce debe estar sempre fundamentado e ese fundamento establecese sempre en relación aos dereitos que os individuos posúen antes da formación do estado. O que nalgunhas ocasións se chamou dereitos naturais, dereitos fundamentais ou dereitos humanos. Todas estas denominacións poden entenderse como equivalentes, aínda que en rigor no o sexan. Fálase de dereitos naturais cando cremos que eses dereitos anteriores ao contrato veñen dados pola natureza humana ou ben por don divino. Falamos de dereitos fundamentais cando nos referimos a aqueles dereitos que o estado recoñece para os individuos no momento do contrato e son, polo tanto de orixe positivo e non natural. En cambio falamos de dereitos humanos cando nos referimos ao acordo de todos os individuos sobre os dereitos que non se poden negar a ninguén, independentemente do lugar no que viva, nin do momento no que o faga, sen referirnos para nada a orixe que poidan ter eses dereitos. En calquera caso o matiz ven dado sempre pola teoría acerca de cal é a orixe deses dereitos. Como falaremos daqueles riscos que aceptan as tres formas de abordalos e denden o punto de vista de que se aplican ao conxunto da humanidade independentemente do estado no que se apliquen e, como entendemos que se poden fundamentar independentemente da súa orixe histórica, nesta lección chamaremolos simplemente Dereitos humanos.
Cuestións Previas
A imaxe pertence á película de Orson Wells baseada na novela de Franz Kafka titulada O proceso, unha das grandes obra da historia da literatura” Afirma Eduardo Subirats na súa obra Sobre la Libertad. Investiga e resume o seu argumento ¿Cres que o Estado de dereito protexeríanos contra a situación na que se ve o protagonista da novela?

¿Qué outras novelas e películas coñeces que traten o mesmo tema? Elise unha de elas e resume o seu argumento explicando a relación. Podes consultar o seguinte traballo que recopila algunhas
¿Qué opinión che merece o seguinte texto? ¿Vulnera algún dereito fundamental? ¿En qué se basea o autor do texto para non recoñecer ese dereito?

“...A existencia de tipos humanos inferiores foi sempre unha condición previa esencial para a formación de civilizacións superiores...se se tivese, ao comezo da guerra, sometido unha soa vez a doce ou quince mil destes xudeos corruptores aos gases tóxicos, centenares de milles dos nosos mellores traballadores alemáns sobrevivirían no fronte e o sacrificio de varios millóns non tería sido van” A. Hitler, Mein Kampf

Na película O gran dictador. Chaplin fai un retrato cómico do autor do texto. ¿Pensas que tratar eses temas en clave de humor é adecuado? Razoa a resposta.
Comprensión 1

 
   
   

 

 
“ O obreiro empobrecese tanto máis canta máis riqueza produce, canto máis aumenta a súa producción en extensión e en poder. O obreiro convirtese nunha mercancía tanto máis barata canta máis mercancía crea. A medida que se valoriza o mundo das cousas desvalorizase, en razón directa, o mundo dos homes. O traballo non produce só mercancías; prodúcese tamén a sí mesmo e produce ao obreiro como unha mercancía e, ademáis na mesma proporción en que produce mercancía en xeral.” Karl Marx: Manuscritos de Economía y Filosofía

Investigación: A noción de dereitos humanos

¿Cómo se definen os dereitos humanos? ¿Qué son e cáles son as súas principais características?

¿Cál é o obxecto dos dereitos humanos? ¿A quén queren protexer?

A carta dos dereitos humanos pode entenderse como un novo contrato social. Infórmate e explica ¿quénes serían os suxeitos dese contrato? ¿por qué é necesario un contrato dese tipo? ¿Cáles serían as principais cláusulas do contrato?

Fai un resumo dos principais artigos consultando a declaración de dereitos humanos e dí que artigo vulneraría cada unha das situación reflectidas nas fotografías da columna esquerda

Resume brevemente a historia dos dereitos humanos e explica cántas xeraciones se poden distinguir e en qué consisten

¿Qué relación se pode establecer entre o desenvolvemento humano e o respecto polos dereitos humanos?¿En qué lugar está España segundo o seu índice de desenvolvemento humano? ¿Qué parámetros se teñen en conta para elaborar ese índice?

¿Pertencen ás mesmas zonas xeográficas os países que aparecen xuntos baixo a mesma clasificación? ¿Por qué? Para respostar consulta os mapas pinchando sobre eles

Relaciona o índice de desenvolvemento humano dos países co índice de pobreza no mundo. ¿Existe interdependencia entre ambos? ¿en qué consiste? se non tes acceso a Internet consulta aquí o índice de pobreza nos países industrializados e aquí o índice de pobreza dos países en denvolvemento. Tenta amosar a relación que existe entre grao de desenvolvemento e diferencia entre xéneros. E respecto ao tratamento da infancia ¿existe a mesma relación?

 

 

Explica en qué sentido, segundo o texto, a nosa sociedade estaría libre realmente da trasgresión dos dereitos humanos

¿Crees que os resultados da comparación que estableciche na pregunta anterior se relaciona co texto?

¿En qué sentido poden axudar o Dereito e a estabilidade dos sistemas xurídicos ao desenvolvemento económico? ¿Qué relación garda esta estabilidade coa protección dos dereitos humanos? Pon un exemplo. Para axudarche nesta labor consulta os mapas

 

Despois de toda esta investigación ¿Cal cres que sería o principal significado da Declaración de dereitos humanos e as razóns fundamentais para promovelos?

 
Comprensión 2

Investigando na rede

www.carbonell.com.ar

www.un.org/Pubs/CyberSchoolBus/ (Páxina educativa da ONU)

revista interactiva Gaia

www.a-i.es (Páxina en español de Amnistía internacional)

www.iepala.es/DDHH/ (páxina sobre dereitos humanos, fundamentos teorías, historia...)

UNESCO

 

 

“El Inoxidable”
pincha para lelo completo

 

“Erase una vez..”

para ver completo píncha na imaxe

Investigación: fundamentación e historia de los derechos humanos

1. Fundamentación

Desde unha perspectiva ético-xurídica podemos situarnos no positivismo xurídico ou no iusnaturalismo ¿En qué se diferencian ámbalas dúas posturas?

  • ¿Para o iusnaturalismo son anteriores os dereitos humanos ou o Estado?
  • ¿Cál é o fundamento dos dereitos humanos segundo os iusnaturalistas?
  • ¿De ónde provén a dignidade da persona humana? Cántas teorías se poden distinguir ao respecto? ¿Qué afirma cada unha?
  • ¿Pódese establecer algunha fundamentación dos dereitos humanos, desde a perspectiva iusnaturalista, que non se refira á orixe dos mesmos, senon á súa funcionalidade? ¿Cál sería?
  • Segundo o positivismo xurídico ¿de qué dependen os dereitos humanos?
  • ¿Qué problemas plantexa fundamentar os dereitos humanos no dereito positivo?

Desde un punto de vista político, ¿cómo se fundamentarían os dereitos humanos? ¿Cántas teorías se poden distinguir r cómo se chaman? ¿Cáles son as normas que garanten o cumprimento dos dereitos humanos segundo esas teorías? ¿Cáles son os máximos representantes desas teorías?

2. Historia dos dereitos humanos

Busca os antecedentes históricos da declaración dos dereitos humanos ¿cáles foron as máis importantes?¿Qué modificacións sufriu esa carta para tratar de eliminar as diferencias de xénero e o maltrato á infancia?

Atopa o ano no que se firmou a declaración actual dos dereitos humanos, ¿que organismo a propuxo? ¿Estaba España presente na firma? Le o documento seguinte para respostar:


¿Qué organizacións defenden hoxe a aplicación desa carta? ¿Qué ONGs coñeces adicadas á defensa dos dereitos humanos? ¿Cómo se pode denunciar unha violación dos dereitos humanos? ¿A quén se debe acudir no caso español?

Fai un breve comentario sobre cada uno dos contos que podes ler na columna da esquerda no que expoñas en que sentido se relacionan cos dereitos da muller e do neno que recollen as cartas de dereitos que liches.

Información

Noción de dereitos humanos

Cando definimos a palabra dereito, fixemos unha distinción entre dereito obxectivo (conxunto de leis para regular as accións sociais) e o dereito en sentido subxectivo (conxunto de calidades, capacidades ou actividades que podemos e debemos exisir da sociedade). Os dereitos humanos resumen o conxunto de exisencias básicas que pode e debe reclamar calquera persoa polo feito de pertencer á raza humana. Nalgúns casos, como xa vimos, estas exisencias foron incorporadas polos estados ás súas constitucións, en cambio noutros son vulnerados constantemente. Pero, estean ou non recoñecidos pola lei obxectiva, trascenden o poder do Estado para negalos ou afirmalos; pódese dicir que son unha propiedade inalienable do ser humano.

Os dereitos humanos poden entenderse en varios sentidos, sen que estas distinción afecten aos seus contidos:

Podemos entendelos como dereitos fundamentais dos cidadáns. Neste caso, eses dereitos son os recollidos na acta do Contrato Social ou Constitución e constituirán a garantía de que o Poder soberán (en calquera das súas manifestacións) non abusa do seu poder. Cando asimilamos os dereitos humanos cos dereitos fundamentais, relativizamolos á fundación da sociedade, aínda cando se presupoña que deban exisgtir en calqueira sociedade lexitimamente constituída. Neste caso o valor deses dereitos queda supeditado ao poder que os fai cumplir e, en rigor, non se podería falar de dereitos anteriores ao propio estado. Esta é a posición que defende o positivismo xurídico. Sen embargo, que os dereitos humanos se entendan como dereitos fundamentais é verdadeiramente importante, pois á única garantía do seu cumprimento está no seu recoñecemento polo Estado que ten o poder de facelos cumprir.

Noutro sentido, podemos entender que os dereitos humanos proveñen da propia natureza humana e son previos a calquera forma de organización social. Neste caso, os dereitos humanos entendense como dereitos naturais. Se entendemos que estes dereitos son naturais, faise necesario investigar cal é a súa orixe e como se fundamentan. Nalgúns casos, esta orixe pretende buscarse na vontade de Deus, pois crese que o ser humano lle debe a Deus a súa existencia e o seu modo de ser. Noutros casos, alleos a unha configuración relixiosa do mundo, buscase un tipo de fundamentacion diferente, baseado na racionalidade humana, a súa igualdade ou nalgunha outra característica presente en todos os seres humanos.

Tamén pode entenderse que os dereitos humanos son o froito dun novo contrato social que pretende ser universal e vinculante para todas as sociedades do Planeta. Este contrato social conleva a creación de institucións para a súa salvagarda e defensa, como a ONU, que imporían o seu poder a calquera estado-nación. Se entendemos así os dereitos humanos debemos matizar que este proceso está en construcción (posto que non todos os estados respectan estas normas) e que o poder das súas institucións en aínda limitado e só vinculante politicamene para as sociedade firmante. Aínda que a súa proxección de futuro é converterse en universal e obrigatorio.

Características dos dereitos humanos

En definitiva os dereitos humanos, sexa cal sexa o xeito de entendelos, presentanse sempre como aqueles dereitos que posúe toda persoa polo feito de pertencer á raza humana. Neste sentido podemos dicir que as súas principais características son:

    1. Son inalienables: non poden ser cancelados nin outorgados por ningunha institución, pois son previos a elas. Pódese afirmar que existen aínda que non sexan recoñecidos.
    2. Son universais: posto que son válidos para calquera persoa, independentemente do lugar no que resida, posición social, relixión, raza, sexo e tamén do tempo no que se desenvolva a súa existencia.
    3. Son ideais: propóñense como orientación para a formulación dos distintos códigos legais nas distintas sociedades de xeito que quedan recollidos no dereito positivo.

Historia e desenvolvemento dos dereitos humanos

Pode dicirse que a historia dos dereitos humanos comeza, en rigor, coa Declaración dos Dereitos do Home e o Cidadán de 1789, durante a Revolución Frances, se ben é certo que en épocas anteriores a reflexión sobre a súa necesidade sempre estivo presente, nunca tiveron a importancia que se lles concedeu na Ilustración. Durante a Idade Media, por exemplo, o teólogo Tomás de Aquino, introduciu as definicións e diferencias entre Dereito natural e Dereito positivo, pero a importancia que tiñan para este autor proviña da necesidade de mostrar a superioridade da lei relixiosa sobre a estatal e non dunha defensa dos dereitos das persoas fronte ao Estado.

No desenvolvemento dos dereitos humanos despois da Ilustración podemos distinguir varias etapas que foron sucesivamente dando lugar ao recoñecemento de novos conxuntos de dereitos. Fálase de tres xeracións de Dereitos humanos:

Dereitos de 1ª xeración: foron recollidos na Acta da Convención Europea de 1950. Refirense fundamentalmente a dereitos relativos á persoa física (dereito á vida, á liberdade, á seguridade, á familia...). Estes dereitos correspóndense cos principios defendidos polo liberalismo, desde J. Locke.

Dereitos de 2ª xeración: Conformaronse durante o século XIX e principios do XX, como resultado dos diferentes pactos entre estados. Refirense fundamentalmente a dereitos de carácter social e recoñecen o dereito do individuo a recibir algo da sociedade (seguridade social, educación, protección no traballo...). O recoñecemento destes dereitos corre palalelo ao proceso de construcción do estado benefactor e exise unha intervención maior do mesmo na vida dos cidadáns. Deste xeito, en ocasións, esta intervención entra en conflito cos dereitos de 1ª xeración que exisían precisamente que o Estado limitase esta intervención para permitir o máximo de liberdade individual.

Dereitos de 3ª xeración: Son producto do proceso desconolizador iniciado tras as guerras mundiais e a perda de poder económico das potencias coloniais. Esta descolonización xerou un sentimento nacionalista que levou aos pobos a reclamar o desenvolvemento material e técnico, pero tamén o respecto das súas tradicións e costumes. Entre 1948 e 1973 millóns de persoas acceden á independencia e a composicións das Nacións Unidas vese alterada. Como resultado deste proceso os dereitos de 3ª xeración recollen o respecto ás minorías, o anti-etnocentrismo, a protección das colectividades e da súa cultura específica. Estes dereitos presentan como principal novidade o recoñecemento dos pobos, colectividades e grupos sociais como persoas xurídicas, con dereitos e deberes.

Fundamentación dos dereitos humanos

Como se fixo patente, na narración do desenvolvemento histórico dos dereitos humanos, podemos percibir que na súa implantación están involucrados tres niveis do coñecemento e a convivencia humanas: a moral, o dereito e a política. A moralidade debe fundamentar e propoñer as condición de liberdade, igualdade e dignidade que exise a implantación dos dereitos humanos de forma universal.O dereito debe ser capaz de concretalos en distintas lexislacións, exisindo por medio da coerción, que se cumpran (tanto a nivel nacional como internacional). A política debe aplicar esa carta de dereitos poñendo as bases para que poida, de feito, levarse á práctica. Ao estar involucradas estas tres actividades humanas, faise necesario que a fundamentación teórica da validez e obrigatoriedade deses dereitos se leve a cabo desde tres frontes: unha fundamentación ética, unha fundamentación xurídica e unha fundamentación política.

A. Fundamentacións ética

A fundamentación ética tenta fundamentar os dereitos humanos acudindo á fonte que os xera, é dicir, á súa orixe. Este tipo de fundamentación basease na posición iusnaturalista e consiste en afirmar que os dereitos humanos son vinculantes e válidos porque teñen a súa orixe nunha orde anterior á formación da comunidade humana. Podemos distinguir alo menos tres tipos de fundamentación ética, dependendo de onde sitúen a orixe desa orde natural previa á implantación da lei positiva.

  • Fundamentación teolóxica: que afirma que esa orde natural procede de Deus, que é o creador do home e a lei que define á súa natureza. Este tipo de fundamentación presente xa en Grecia e Roma, acada o seu apoxeo na Idade Media na figura de Tomás de Aquino. Tomás de Aquino afirma que o ser humano coñece parte da orde natural a través da Revelación e da súa propia razón, e este coñecemento permítelle establecer os preceptos básicos que deben rexer a súa vida, por riba de calquera lei positiva. Como esta orde ten como fundamento a lei divina sempre coincidirán, aínda que sempre será superior a lei divina. A fundamentación teolóxica dos dereitos humanos presenta o grave inconvinte de facer depender a validez dos mesmos nas crenzas relixiosas, que fundamentalmente non son asunto de razón, senón de fe. Desta forma podemos afirmar que, persoas non crentes e estados non confesionais non terían que respectar os dereitos humanos e, a súa implantación non podería chegar a ser nunca universal. Por outra parte só algunhas relixións, como o cristianismo, parten do ideal de igualdade dos seres humanos, imprescindible para unha universalización dos dereitos humanos.
  • Fundamentación laica ou racional: afirma que a validez dos dereitos humanos radica na igualdade universal de todos os sers humanos, alo menos nalgúns aspectos fundamentais. Os seres humanos, polo feito de selo, compartimos a mesma natureza e a mesma capacidade racional. Os dereitos humanos serían a expresión desa natureza e, polo tanto, universalmente válidos e superiores a calquera lei positiva que os Estados poidan firmar. Os principais representantes deste tipo de fundamentación foron J. Locke, Rousseau e, por suposto, I. Kant. Este tipo de fundamentación orixinouse a partir da Ilustración e continúa moi presente nos nosos días, pero sempre tivo detractores que afirman que o presuposto da igualdade e racionalidade do xénero humano do que parte non existe, nin pode existir de feito. Sen embargo, afortunadamente é o punto de vista aceptado en todos os estados democráticos de dereito.
  • Fundamentación historicista: Este tipo de fundamentación foi defendida durante a preparación da Declaración Universal e entende que os dereitos humanos son o resultado das necesidade e valores de cada sociedade e cada época histórica. O seu principal defensor foi B. Groce. Este tipo de fundamentación fai da Declaración de Dereitos Humanos un documento en perpetua revisión e transformación.

B. Fundamentación xurídico-positiva

En contraposición ás teorías iusnaturalistas, que consideran os Dereitos Humanos previos ao contrato social e tratan de fundamentalos atendendo a valores relixiosos, morais ou históricos, as teorías do positivismo xurídico afirman que non existen dereitos previos á formación da sociedade, pois é a sociedade a que proporciona e garante os dereitos (que no estado de natureza non existen). O positivismo xurídico afirma que os chamados dereitos humanos son, en realidade, dereitos fundamentais recollidos no momento do pacto social e resultado do acordo entre os individuos. Un representante importante deste tipo de fundamentación é o xurista Kelsen.

C. Fundamentación política

Desde a práctica da política faise necesario tamén dar razón da validez e funcionalidade dos Dereitos Humanos. A este respecto atopamos dúas grandes teorías:

As teorías do consenso: fundamentan os dereitos humanos no consenso social, ben produto dun pacto orixinario ( o principal respresentante desta tendencia é J. Rawls), ben como producto dun diálogo permanente e universal que producirá sucesivos acordos que irán perfeccionándose (o principal respresentante desta tendencia é J. Habermas). As teorías do consenso tentan presentar os dereitos humanos como un acordo democrático fundado na racionalidade do ser humano e, en moitos casos, usan fundamentación éticas para dar razón dese acordo.

As teorías do disenso: tentan fundamentar os Dereitos Humanos facendo deles o único instrumento que permite canalizar a disconformidade dunha persoa, grupo ou pobo coa orde social existente. Este tipo de fundamentación está en consonancia co proceso histórico que deu orixe á Declaración (pragado de loitas, manifestacións contra distintas ordes sociais establecidas por costume ou tamén por acordo). O seu principal representante é N. Bobbio.

 

Leer máis textos>>